Ποίηση στην εποχή της εκποίησης!

https://www.youtube.com/watch?v=qsdAvUQa6oY Όνειρο στο κύμα, Ορχηστρικό
..........................................................................................................................................................................
https://www.youtube.com/watch?v=E5s04_3vZvo&feature=share Καβάφης
..........................................................................................................................................................................
http://www.alfavita.gr/arthron/%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%80%CE%BF%CF%87%CE%AE-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%82

Σικελιανός, "Ιερά Οδός"

(απόσπασμα) (1935)   ...Μὰ παραπέρα, σὰ νὰ χάθη ὁ κόσμος κ᾿ ἔμειν᾿ ἡ φύση μόνη, ὥρα κι ὥρα μίαν ἡσυχία βασίλεψε. K᾿ ἡ πέτρα π᾿ ἀντίκρισα σὲ μία ἄκρη ριζωμένη, θρονί μου φάνη μοιραμένο μου ἦταν ἀπ᾿ τοὺς αἰῶνες. K᾿ ἔπλεξα τὰ χέρια, σὰν κάθισα, στὰ γόνατα, ξεχνώντας ἂν κίνησα τὴ μέρα αὐτὴ ἢ ἂν πῆρα αἰῶνες πίσω αὐτὸ τὸν ἴδιο δρόμο. Μὰ νά· στὴν ἡσυχία αὐτή, ἀπ᾿ τὸ γύρο τὸν κοντινό, προβάλανε τρεῖς ἴσκιοι. Ἕνας Ἀτσίγγανος ἀγνάντια ἐρχόταν, καὶ πίσωθέ του ἀκλούθααν, μ᾿ ἁλυσίδες συρμένες, δυὸ ἀργοβάδιστες ἀρκοῦδες. Καὶ νά· ὡς σὲ λίγο ζύγωσαν μπροστά μου καὶ μ᾿ εἶδε ὁ Γύφτος, πρὶν καλὰ προφτάσω νὰ τὸν κοιτάξω, τράβηξε ἀπ᾿ τὸν ὦμο τὸ ντέφι καί, χτυπώντας το μὲ τό ῾να χέρι, μὲ τ᾿ ἄλλον ἔσυρε μὲ βία τὶς ἁλυσίδες. K᾿ οἱ δυὸ ἀρκοῦδες τότε στὰ δυό τους σκώθηκαν, βαριά. Ἡ μία, (ἤτανε ἡ μάνα, φανερά), ἡ μεγάλη, μὲ πλεχτὲς χάντρες ὅλο στολισμένο τὸ μέτωπο γαλάζιες, κι ἀπὸ πάνω μίαν ἄσπρη ἀβασκαντήρα, ἀνασηκώθη ξάφνου τρανή, σὰν προαιώνιο νά ῾ταν ξόανο Μεγάλης Θεᾶς, τῆς αἰώνιας Μάνας, αὐτῆς τῆς ἴδιας ποὺ ἱερὰ θλιμμένη, μὲ τὸν καιρὸν ὡς πῆρε ἀνθρώπινη ὄψη, γιὰ τὸν καημὸ τῆς κόρης της λεγόνταν Δήμητρα ἐδῶ, γιὰ τὸν καημὸ τοῦ γιοῦ της πιὸ πέρα ἦταν Ἀλκμήνη ἢ Παναγία. Καὶ τὸ μικρὸ στὸ πλάγι της ἀρκούδι, σὰ μεγάλο παιχνίδι, σὰν ἀνίδεο μικρὸ παιδί, ἀνασκώθηκε κ᾿ ἐκεῖνο ὑπάκοο, μὴ μαντεύοντας ἀκόμα τοῦ πόνου του τὸ μάκρος, καὶ τὴν πίκρα τῆς σκλαβιᾶς, ποὺ καθρέφτιζεν ἡ μάνα στὰ δυὸ πυρά της ποὺ τὸ κοίτααν μάτια! Ἀλλ᾿ ὡς ἀπὸ τὸν κάματον ἐκείνη ὀκνοῦσε νὰ χορέψει, ὁ Γύφτος, μ᾿ ἕνα ῾πιδέξιο τράβηγμα τῆς ἁλυσίδας στοῦ μικροῦ τὸ ρουθούνι, ματωμένο ἀκόμα ἀπ᾿ τὸ χαλκὰ ποὺ λίγες μέρες φαινόνταν πὼς τοῦ τρύπησεν, αἰφνίδια τὴν ἔκαμε, μουγκρίζοντας μὲ πόνο, νὰ ὀρθώνεται ψηλά, πρὸς τὸ παιδί της γυρνώντας τὸ κεφάλι, καὶ νὰ ὀρχιέται ζωηρά. K᾿ ἐγώ, ὡς ἐκοίταζα, τραβοῦσα ἔξω ἀπ᾿ τὸ χρόνο, μακριὰ ἀπ᾿ τὸ χρόνο, ἐλεύτερος ἀπὸ μορφὲς κλεισμένες στὸν καιρό, ἀπὸ ἀγάλματα κ᾿ εἰκόνες· ἤμουν ἔξω, ἤμουν ἔξω ἀπὸ τὸ χρόνο. Μὰ μπροστά μου, ὀρθωμένη ἀπὸ τὴ βία τοῦ χαλκὰ καὶ τῆς ἄμοιρης στοργῆς της, δὲν ἔβλεπα ἄλλο ἀπ᾿ τὴν τρανὴν ἀρκούδα μὲ τὶς γαλάζιες χάντρες στὸ κεφάλι, μαρτυρικὸ τεράστιο σύμβολο ὅλου τοῦ κόσμου, τωρινοῦ καὶ περασμένου, μαρτυρικὸ τεράστιο σύμβολο ὄλου τοῦ πόνου τοῦ πανάρχαιου, ὁπ᾿ ἀκόμα δὲν τοῦ πληρώθη ἀπ᾿ τοὺς θνητοὺς αἰῶνες ὁ φόρος τῆς ψυχῆς. Τί ἐτούτη ἀκόμα ἦταν κ᾿ εἶναι στὸν Ἅδη. Καὶ σκυμμένο τὸ κεφάλι μου κράτησα ὁλοένα, καθὼς στὸ ντέφι μέσα ἔριχνα, σκλάβος κ᾿ ἐγὼ τοῦ κόσμου, μιὰ δραχμή...

---

 

Άγγελος Σικελιανός, «Ιερά Οδός» : Ανάλυση

                   

Α. ΑΝΑΛΥΣΗ-ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η «Ιερά Οδός» είναι ένα λυρικό συμβολικό ποίημα, εμπνευσμένο απ” τις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις. Γράφτηκε το 1935, ανήκει στη σειρά «Ορφικά» και είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Σικελιανού. Το ποίημα έχει ως σκηνικό την Ιερά Οδό, το δρόμο δηλαδή που οδηγούσε από την Αθήνα στην Ελευσίνα. Εκεί τελούνταν τα ελευσίνια μυστήρια προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Το ποίημα είναι γραμμένο στο πρώτο ενικό πρόσωπο και έχει αφηγηματικό χαρακτήρα. Σ” αυτό ο ποιητής περιγράφει καταστάσεις ανάλογες με αυτές που ζούσαν οι μυημένοι στα Ελευσίνια μυστήρια. Μας παρουσιάζει τον άνθρωπο που προσπαθεί να λυτρωθεί από τη σκλαβιά, αλλά δεν τα καταφέρνει, επειδή υποδούλωσε τη Μάνα – Γη (σύμβολο της μητρότητας και της αγάπης). Σε μια εποχή πολιτικής αστάθειας και συνεχών στρατιωτικών πραξικοπημάτων, ο Σικελιανός γράφει το ποίημα «Ιερά Οδός», για να τονίσει ότι η σωτηρία και η λύτρωση για τον ανόητο άνθρωπο βρίσκεται στην ταύτισή του με τους νόμους της ζωής και της φύσης.

2. ΓΛΩΣΣΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

• Ελευσίνα = παραλιακή πόλη της Αττικής, ένα από τα πιο σπουδαία θρησκευτικά κέντρα της αρχαιότητας. Εκεί τελούνταν τα Ελευσίνια μυστήρια προς τιμή της θεάς Δήμητρας, που αρχικά αποσκοπούσαν στη γονιμότητα της γης. Αργότερα η γιορτή αυτή πήρε συμβολικό χαρακτήρα.
• Ιερά Οδός = έτσι λεγόταν ο δρόμος από την Αθήνα προς την Ελευσίνα, γιατί από εκεί περνούσε η πομπή των Ελευσίνιων μυστηρίων.
• δρόμος της ψυχής = ο ποιητής εννοεί ότι αυτός ο δρόμος τον ωθούσε σε στοχασμό και περισυλλογή.
• αθεμωνιές = σωρός από δεμάτια θερισμένου σταριού.
• ακλούθααν = ακολουθούσαν.
• αβασκαντήρια = φυλακτό για αποφυγή ματιάσματος.
• ξόανα = λατρευτικά αγάλματα από ξύλο.
• Δήμητρα = η αρχαία θεά της γεωργίας, προστάτρια της οικογένειας και της γέννας. Πιστευόταν ότι ο Πλούτωνας άρπαξε την κόρη της Περσεφόνης κι αυτή θρηνούσε το χαμό της και την αναζητούσε παντού απελπισμένα.
• Αλκμήνη = Η μητέρα του ήρωα Ηρακλή, η οποία υπέφερε για το τραγικό τέλος του γιου της.
• πυρός = κοκκινωπός, ξανθοκόκκινος.
• κάματος = καταπόνηση, κούραση, κόπος
• ορχιέμαι = χορεύω
• μούχρωμα = σούρουπο

3. ΔΟΜΗ

• 1η Ενότητα: (Στίχοι 1-27): Ο δρόμος που οδηγεί τον ποιητή στο στοχασμό
• 2η Ενότητα: (Στίχοι 28-57):Το περιστατικό με τις αρκούδες και οι σκέψεις του ποιητή.
• 3η Ενότητα: (Στίχοι 58-67): Ο πόνος της αρκούδας για το παιδί της
• 4η Ενότητα: (Στίχοι 68-85): Η αρκούδα γίνεται σύμβολο του πόνου
• 5η Ενότητα: (Στίχοι 86-107): Η ελπίδα της λύτρωσης και της ενότητας του κόσμου.

4. ΑΝΑΛΥΣΗ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ
Ο ποιητής περπατά μόνος του το δρόμο που οδηγεί από την Αθήνα στην Ελευσίνα, στον τόπο όπου τελούνταν τα Ελευσίνια μυστήρια στην αρχαιότητα. Καθώς προχωρά νιώθει τον ήλιο να τρυπώνει στην καρδιά του. Αισθάνεται σαν τον άρρωστο που πρωτοβγαίνει στον κόσμο, έπειτα από πολύ καιρό και θέλει να κερδίσει το χαμένο χρόνο. Ξαφνικά του φαίνεται ότι ο δρόμος μεταμορφώθηκε σ” ένα μεγάλο ποταμό, γεγονός που του δίνει την ευκαιρία για σκέψη και περισυλλογή. `Οταν αντικρίζει μια πέτρα στην άκρη του δρόμου και κάθεται πάνω της, δεν μπορεί να ξεχωρίσει αν ξεκίνησε τώρα αυτό το δρόμο ή πριν από αιώνες. Ξαφνικά βλέπει ένα γύφτο να σέρνει πίσω του δυο αλυσοδεμένες αρκούδες. Ο γύφτος δίνει μια παράσταση μπροστά στον ποιητή. Καθώς χτυπά το ντέφι η μάνα αρκούδα χορεύει, θυμίζοντας στον ποιητή πονεμένη μάνα. Ο ποιητής βλέποντας την παράσταση, φέρνει στο νου του παραδείγματα μανάδων, που πόνεσαν για τα βάσανα των παιδιών τους (Δήμητρα, Αλκμήνη, Παναγία). Η μάνα αρκούδα ακολουθείται από το μικρό αρκουδάκι της, που δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει ακόμα την πίκρα της σκλαβιάς. Καθώς περνά η ώρα, η αρκούδα κουράζεται και δεν μπορεί να χορέψει. Για να την αναγκάσει να συνεχίσει, ο γύφτος τραβά το χαλκά που είχε περασμένο από το ρουθούνι του μικρού αρκουδιού. Παρ” όλη την κούρασή της, η αρκούδα συνεχίζει το χορό, για να μην πονάει το παιδί της. Ο ποιητής θεωρεί την αρκούδα σύμβολο όλου του κόσμου και όλου του πόνου. Αυτός ο πόνος δεν έχει ξεπληρωθεί ακόμα. γι” αυτό η ανθρώπινη ψυχή βρίσκεται ακόμα στον `Αδη, δηλαδή στη σκλαβιά. Ο ποιητής ρίχνει μια δραχμή στο ντέφι του γύφτου, συμμετέχοντας έτσι σ” αυτά που διαδραματίζονται μπροστά του. `Επειτα, ο γύφτος και οι αρκούδες φεύγουν και ο ποιητής μένει πάλι μόνος. Καθώς επιστρέφει στην Ιερά Οδό, αναρωτιέται αν θα ενωθούν κάποτε οι ψυχές των ανθρώπων. Ο ποιητής νιώθει την καρδιά του να πνίγεται μέσα στο σκοτάδι από απελπισία για την τυχόν αρνητική απάντηση στο ερώτημά του. Τελικά, όμως ακούει ένα μουρμουρητό, που του λέει ότι θα” ρθει κάποτε η ώρα, που ο άνθρωπος θα λυτρωθεί από τη σκλαβιά και θα ενωθεί με τους συνανθρώπους του.

5. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ
Ο ανόητος άνθρωπος προσπαθεί να λυτρωθεί από τη σκλαβιά, αλλά δεν τα καταφέρνει, επειδή υποδούλωσε τη Μάνα – Γη και ταυτόχρονα την ψυχή του. Κάποτε όμως η ανθρώπινη ψυχή θα λυτρωθεί και θα συμφιλιωθεί με τους νόμους της φύσης και της ζωής.

B. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Α΄ Λυκείου, σελ. 473)
1. Στίχοι 1-27: Να προσδιορίσετε (α) το σκηνικό και τη σημασία που έχει για τον ποιητή (β) τη χρονική μετάθεση του ποιητή.
(α) Στην πρώτη ενότητα (στίχοι 1-27) δίνονται κάποια στοιχεία που καθορίζουν το σκηνικό, στο οποίο βρίσκεται ο ποιητής. Ο δρόμος που περιγράφει είναι η Ιερά Οδός, που ξεκινά από την Αθήνα και καταλήγει στην Ελευσίνα. Επίσης, μας δίνεται ο χρόνος, στον οποίο ξετυλίγεται η υπόθεση. είναι ώρα δειλινού και ο ήλιος ετοιμάζεται να δύσει. Στο δρόμο κυκλοφορούν αμάξια φορτωμένα με ξύλα ή αθεμωνιές. Τέλος, υπάρχει μια πέτρα πάνω στην οποία κάθεται ο ποιητής, για να ξεκουραστεί. Το σκηνικό έχει μεγάλη σημασία για τον ποιητή, γιατί αυτός ο δρόμος γίνεται αφορμή να οδηγηθεί στα βάθη της ψυχής του. Γενικά το σκηνικό της «Ιεράς Οδού» έδωσε στον ποιητή την ευκαιρία να σκεφτεί και να φιλοσοφήσει τη ζωή.
(β) Ο ποιητής μετατίθεται χρονικά από το παρόν στο παρελθόν. Ξαφνικά, η πέτρα γίνεται ο θρόνος που τον περίμενε από αιώνες. Ο χρόνος μπερδεύεται και ο ποιητής δεν μπορεί να ξεχωρίσει αν ξεκίνησε τώρα αυτό το δρόμο ή πριν από αιώνες μαζί με τους μυημένους στα Ελευσίνια μυστήρια.
2. Πώς βλέπει ο ποιητής (α) το δρόμο, (β) την πέτρα, (γ) την αρκούδα και (δ) το αρκουδάκι;
Ο ποιητής βλέπει τα πράγματα διαφορετικά από ότι είναι στην πραγματικότητα. (α) Συγκεκριμένα, ο δρόμος μεταμορφώνεται σε μεγάλο ποταμό (Στίχος 14) (β) η πέτρα γίνεται θρόνος (στίχος 23). (γ) Επίσης, η αρκούδα του φαίνεται σαν ξόανο της μεγάλης θεάς, της Δήμητρας, (δ) το αρκουδάκι το βλέπει σαν μεγάλο παιχνίδι, σαν ανίδεο παιδί, που δεν μαντεύει την πίκρα της σκλαβιάς (στίχος 52). Ο Σικελιανός, επηρεασμένος από την εσωτερική του διάθεση, δίνει άλλη διάσταση στα πράγματα. Μέσα σ” αυτή την ποιητική διάσταση, τα πράγματα αποκτούν συμβολικό νόημα.
3. Να επισημάνετε βασικά θέματα που θίγονται στο ποίημα προσέχοντας ιδιαίτερα τους στίχους 10-11, 26-27, 30-32, 45, 61-65, 76-79, 93-96, 107.
Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα θέματα που ο ποιητής θίγει σε κάποια μέρη αυτού του ποιήματος. Συγκεκριμένα, στους στίχους 10-11 έχουμε αναφορά στην Ελευσίνα, ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα της αρχαιότητας. Παράλληλα έχουμε έμμεση αναφορά και στα Ελευσίνια μυστήρια, που τελούνταν προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Αρχικά αποσκοπούσαν στην καρποφορία του σιταριού, αλλά αργότερα απόκτησαν συμβολικό νόημα. Το σιτάρι έγινε σύμβολο του θανάτου και της ζωής. `Ετσι, τα Ελευσίνια μυστήρια αποτελούσαν για τους μυημένους μια αποκάλυψη για τη μεταθανάτια μοίρα του ανθρώπου. Στους στίχους 26-27 θίγεται το θέμα της διαχρονικότητας των Ελευσίνιων μυστηρίων με τη χρονική μετάθεση του ποιητή από το παρόν στο παρελθόν. Στους στίχους 30-32 θίγεται το θέμα της σκλαβιάς και της υποδούλωσης με την παρουσίαση του περιστατικού με τις αρκούδες. Στο στίχο 45 αναφέρεται η μάνα Φύση, η μάνα – Γη, την οποία υποδούλωσε και υπόταξε ο άνθρωπος. Στους στίχους 61-65 θίγεται το θέμα της μάνας, που προτιμά να βασανιστεί εκείνη, για να μην υποφέρει το παιδί της. Στους στίχους 76-79 η αρκούδα γίνεται σύμβολο του ανθρώπινου πόνου. Στους στίχους 93-96 γίνεται αναφορά στο θέμα της απελευθέρωσης και της καθολικής ενότητας των ανθρώπων. Στο στίχο 107 θίγεται ένα αισιόδοξο μήνυμα. η λύτρωση του ανθρώπου θα” ρθει και θα πραγματοποιηθεί η ενότητα των ανθρώπων.
4. Το περιστατικό που αφηγείται ο ποιητής μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα «συμβολικό δρώμενο» ανάλογο με αυτά που τελούνταν στα Ελευσίνια μυστήρια, δηλαδή λειτουργεί ως «σημαίνον». Να διαβάσετε το εισαγωγικό σημείωμα και να συζητήσετε τους πιθανούς συμβολισμούς, δηλαδή τα πιθανά «σημαινόμενα» που μπορεί να πάρει το περιστατικό.
Η αφήγηση του περιστατικού με τις αρκούδες και το γύφτο μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα «συμβολικό δρώμενο». Αυτό το περιστατικό είναι «ένα σημαίνον», γιατί υπάρχουν σ” αυτό συμβολικές σημασίες. Συγκεκριμένα ο γύφτος είναι ο άνθρωπος που υποδούλωσε τη μάνα Φύση με βίαιο τρόπο. Πίσω από το προσωπείο του γύφτου ίσως να βρίσκονται οι εκμεταλλευτές των λαών και των ανθρώπων όλων των εποχών. Οι αρκούδες συμβολίζουν το καταπιεσμένο ανθρώπινο γένος, το οποίο μάταια προσπαθεί να λυτρωθεί από τη σκλαβιά.
5. Να συγκρίνετε την εικόνα στην αρχή του ποιήματος (στ.1-6) με την εικόνα στο τέλος (στ.97-102) και να βρείτε τις ομοιότητες και τις διαφορές.
Οι εικόνες των στίχων 1-6 και 97-102 έχουν κάποια όμοια στοιχεία. Συγκεκριμένα ξεκινούν με την ίδια παρομοίωση: το κύμα που μπαίνει ξαφνικά σ” ένα καράβι που συνεχώς βουλιάζει. Γενικά οι δύο εικόνες είναι σχεδόν όμοιες, αλλά διαφέρουν στη χρονική τοποθέτηση. Στην πρώτη εικόνα (στίχοι 1-6) είναι απόγευμα και ο ήλιος μπαίνει στην καρδιά του ποιητή ενώ στη δεύτερη (στίχοι 97-102), έχει νυχτώσει και το σκοτάδι μπαίνει στην καρδιά του. Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ο ποιητής ξεκίνησε τον περίπατό του το απόγευμα. Στο διάστημα όμως που συνέβηκε το περιστατικό με τις αρκούδες είχε ήδη νυχτώσει.
6. Ο ποιητής παρακολουθώντας ένα θλιβερό θέαμα το μετατρέπει σε αισιόδοξο όραμα και παρήγορο μήνυμα. Ποιο είναι αυτό; Ο ποιητής παρακολουθεί ένα θλιβερό θέαμα, το γύφτο να σέρνει δύο αλυσοδεμένες αρκούδες με τη βία. Ο ποιητής λυπάται ιδιαίτερα τη μάνα αρκούδα, που παρ” όλη την κούρασή της, υπακούει στα προστάγματα του γύφτου. Η μάνα αρκούδα προτιμά να βασανιστεί εκείνη, παρά να υποφέρει το παιδί της. Το θλιβερό αυτό θέαμα βυθίζει τον ποιητή σε σκέψεις και τον κάνει να αναρωτηθεί αν υπάρχει περίπτωση να ενωθεί και να λυτρωθεί το ανθρώπινο γένος. Η καρδιά του ποιητή διακατέχεται από απελπισία. Τελικά ο ποιητής κατορθώνει να απαλλαγεί από αυτές τις θλιβερές σκέψεις και καταλήγει σ” ένα αισιόδοξο όραμα και ένα παρήγορο μήνυμα. Συγκεκριμένα, ο ποιητής οραματίζεται πως θα” ρθει κάποτε η ώρα της απολύτρωσης. Τότε οι άνθρωποι θα συμφιλιωθούν μεταξύ τους, με τη φύση, αλλά και με τον ίδιό τους τον εαυτό. `Οταν οι άνθρωποι ταυτιστούν με τους νόμους της φύσης και της ζωής, θα μπορέσουν να χαρούν το βαθύτερο νόημα της ζωής.

Σύνδεσμοι

http://www.alfavita.gr
http://ipaideia.gr/index.phppage=epaideianet

http://www.neagenia.gr/frontoffice/portal.aspcpage=NODE&cnode=1

http://www.theatroedu.gr/

http://el.wikipedia.org

http://www.minedu.gr/

http://www.school.gr/

http://www.ekp.gr/

http://www.protagon.gr/
http://antikleidi.com/category/%ce%b5%ce%ba%cf%80%ce%b1%ce%af%ce%b4%ce%b5%cf%85%cf%83%ce%b7/